گلاب؛ خواص، فواید و کاربرد ها

گلاب یا Rose Water از گل محمدی که اسم علمی آن Rosa damascena است، استخراج می‌شود. گل محمدی یکی از گونه‌های منحصر به فرد گل سرخ است که تا چندین سده پیش فقط در ایران رشد می‌کرده و سپس به نقاط مختلف دنیا صادر شده است. گل محمدی، که به آن طلای معطر نیز می گویند، گلی نیمه پرپر با رنگ صورتی و بسیار خوشبو است.

فصل رشد گل محمدی از اواسط بهار شروع شده و تا اواخر آن ادامه دارد. نواحی کوهپایه‌ای که آب و هوای خشک و نیمه خشک دارند محل خوبی برای رشد این گیاه است. از گل محمدی و اسانس آن می‌توان در صنعت داروسازی، عطرسازی، غذایی و آرایشی بهداشتی بهره گرفت.

نوع گلاب بسته به کیفیت، نوع تقطیر، غلطت، مصرف و عطر متفاوت و به پنج نوع تقسیم می شود: گلاب یک آتیشه، گلاب دو آتیشه، گلاب سبک، گلاب سنگین و گلاب پس آب. ترکیب اصلی اسانس گل محمدی شامل؛ سیترنلول، گرانتول، استاروپنین و فنیل اتانول می‌باشد.

تاریخچه گلاب

اولین کسانی که به خاصیت گل محمدی پی بردند، ایرانیان هستند. آن‌ها توانستند از ویژگی های خوراکی و درمانی این گل استفاده کنند و این محصول را به کشورهای دیگر نیز صادر کنند‌. طبق شواهد موجود، احتمالا تاریخچه ی گلاب گیری به گذشته های خیلی دور و قبل از حضور پارسیان در ایران برمی‌گردد‌. بر اساس اسناد و مدارکی که در کتابخانه ملی پاریس وجود دارد، ایرانیان در سال ۸۱۰ میلادی، سی هزار بطری گلاب را به عنوان باج به خزانه ی بغداد می پرداختند. در قرن ۸ و ۹ میلادی، گلاب یکی از اجناس مهم تجاری ایران بود و ایرانیان از طریق جاده ابریشم گلاب را به کشورهای دیگر صادر می کردند. گل محمدی تا حدود ۳۵۰ سال پیش به طور انحصاری در ایران پرورش میافت اما در زمان سلسله صفویه، گل محمدی و دستگاه‌های گلاب گیری از ایران به عثمانی و از آنجا به سوریه برده شد.

طبق اسناد موجود، خاستگاه گلاب گیری در ایران به میمند در استان فارس برمی‌گردد اما امروزه کاشان و بخش‌هایی از قمصر و نیاسر بیشترین فعالیت را در زمینه ی گلاب و گلاب گیری دارند.

 این گل، از آنجا محمدی نام گرفت که روایت می‌شود، حضرت محمد از عطر این گل استفاده میکرد. اما نام علمی این گل، “داماسنا” می‌باشد و داستان نامگذاری آن به دوران سلجوقیان برمی‌گردد. یکی از اتابک‌های روم شرقی از دامنه یکی از کوه‌های قمصر کاشان، مقداری گل سرخ خودرو با خود به دمشق که در آن زمان داماسکوس نام داشت برد و در آنجا پرورش داد. به همین دلیل این گل، “داماسنا” نام گرفته است.

روش‌های تقطیر گلاب

روش سنتی: از زمان‌های قدیم در ایران، این روش برای گلاب گیری متداول بوده است. وسایل مورد نیاز در این روش؛ دیگ، دو عدد لوله انتقال دهنده بخار به نام نیچه، مخزن ذخیره گلاب به نام پارچ و دستگاه گازوئیلی ای به نام شاخه که برای گرمایش گلاب گیری استفاده می‌شود، است.

در این روش به ازای هر کیلو گل محمدی، یک لیتر آب در درون دیگ می‌ریزند. سپس از طریق لوله های انتقال دهنده، بخارات را جمع آوری کرده و به درون پارچ هدایت می‌کنند. درون پارچ، آب سرد وجود دارد که باعث می‌شود از طریق میعان، بخارات به گلاب تبدیل شوند. 

روش صنعتی: این روش، برای به دست آوردن گلاب در حجم‌های بالاتر است و گلاب به دست آمده در این روش، بهداشتی‌تر می‌باشد. در این روش، از ماشین آلات پیشرفته که از جنس استیل ضد زنگ هستند، استفاده می شود. ابتدا گل محمدی را به همراه آب، به نسبت های مشخص درون دیگ می‌ریزند. سپس با استفاده از رد کردن بخار آب بین گل ها و آب یعنی با استفاده از حرارت غیر مستقیم تقطیر را انجام می دهند. بعد از آن، بخارات حاصله از طریق لوله هایی به مخازن گلاب انتقال میابند. درون این لوله های آبی، آبی با جریان سرد وجود دارد که باعث میعان بخارات میشود. در مرحله بعد پاستوریزاسیون انجام می‌گیرد و بعد از آن گلاب را تا ۸۰ درجه سلسیوس گرم می‌کنند و از داخل فیلترهای کاغذی عبور می‌دهند.

برای بسته بندی، گلاب را به حجم‌های معین و دلخواه درون بطری‌های شیشه ای یا پلی اتیلنی که میکروب زدایی شده اند، می‌ریزند.

خواص گلاب

از خواص گلاب میتوان به پاک کنندگی بالا اشاره کرد که برای انواع پوست‌ها، حتی پوست‌های خیلی حساس مناسب است. از آنجایی که این ماده حاوی ویتامین و آنتی‌ اکسیدان‌های مختلف است، پوست را کاملا تغذیه کرده و از چین و چروک و پیری پوست جلوگیری می‌کند. ضدعفونی و درخشان کنندگی پوست هم از دیگر خواص گلاب است. برای پوست‌های بسیار خشک و ملتهب استفاده از گلاب بسیار مفید است و نرمی و لطافت را به پوست باز می‌گرداند‌. زیرا این ماده ضدباکتری، ضدالتهاب و ضدعفونی کننده است. گلاب چربی اضافه پوست را از بین می‌برد و آلودگی‌ها را پاک می‌کند. برای همین از این ماده می‌توان قبل از خواب استفاده کرد.

فواید گلاب برای پوست

خواص گلاب برای پوست بسیار زیاد است و ایرانیان از گذشته‌های بسیار دور از این مایع خوشبو برای مراقبت از پوست خود استفاده می‌کنند. امروزه نیز این ماده مورد توجه متخصصان زیبایی و برندها قرار گرفته و از آن در محصولات مختلف استفاده می‌شود.‌

• گلاب به عنوان ماده ای برای از بین بردن پف چشم ها:
  پف زیر چشم علت‌های زیادی دارد‌‌. آلرژی، استرس، خستگی چشم، مصرف بیش از حد سدیم، تغییرات هورمونی، نوع بافت پوست و مصرف الکل از جمله دلایلی است که میتواند باعث ایجاد پف زیر چشم شود. علت این پدیده تجمع بیش از حد مایعی به نام خیز یا ادم در زیر بافت پوست است. از آنجایی که پوست زیر چشم بسیار نازک است، با تجمع این مایع در زیر چشم باعث تغییر رنگ و تورم قابل مشاهده می‌شود.
  
• گلاب به عنوان اسپری صورت:
  یک اسپری که بتوان روزانه آن را بدون هیچ نگرانی ای به کار برد و خواص مورد نظر برای شادابی، طراوت و پاکسازی پوست را داشته باشد، جزو اقلام ضروری برای مراقبت از پوست است. اسپری‌های صورت، نسل جدید تونرها هستند و می‌توان با اسپری کردن به صورت از آن استفاده کرد. این اسپری ها معمولا آب رسان، مرطوب کننده و باعث تنظیم PH پوست می‌شوند. علاوه بر همه این‌ها، باعث شادابی پوست صورت می‌شوند و این خواص باعث می‌شوند که داشتن یک اسپری صورت برای استفاده از روزمره در هر مکانی بسیار ضروری باشد‌.
• گلاب به عنوان آبرسان:
  آبرسانی پوست یا هیدرودمی یعنی رطوبت رساندن به پوست. آبرسانی به پوست باعث شادابی سلول‌های پوست می‌شود و پوست را با طراوت و جوان می‌کند. آبرسانی پوست از خارش، قرمزی و التهاب پوست جلوگیری می‌کند. از طرفی هر چه سن بالا می‌رود، پوست شکننده و خشک می‌شود. خشک شدن پوست در آخر موجب بروز چین و چروک پست می‌گردد. اما با داشتن رژیم سالم و مراقبت از پوست می‌توان وقوع این اتفاق را به تعویق انداخت.
  یکی از راه‌های مراقبت از پوست، استفاده از آبرسان‌هااست‌ و یکی از آبرسان های طبیعی، گلاب است. یکی از خواص گلاب، آبرسانی است. همانطور که گفته شد، گلاب پوست را مرطوب، خنک، نرم و آرام می‌کند و به شادابی آن نیز کمک می‌کند.‌ برای استفاده از گلاب به عنوان آبرسان، کافی است به طور مستقیم از گلاب روی پوست استفاده کرد. همچین می‌توان کمی گلاب را به اسپری، کرم و یا لوسیون اضافه کرد تا علاوه بر عمل آبرسانی، به درخشندگی و شفافیت پوست نیز کمک کند.
• ‌گلاب به عنوان متعادل کننده ی PH پوست:
  یکی از جراحات پلاستیک در میشیگان آمریکا میگوید:   PHپوست در حالت نرمال، روی عدد ۴.۷ است. اگر PH پوست تغییر پیدا کند، سلامت پوست نیز به خطر میفتد. استفاده از مواد آرایشی، پاک کننده‌های دارای الکل، عطر، صابون و… باعث به هم خوردن تعادل PH پوست می‌شود. پوست انسان تقریبا حالت اسیدی دارد و این به این دلیل است که بتواند رطوبت را حفظ کند و مانع از ورود باکتری‌ها شود. اگر تعادل PH پوست بهم بخورد و بیش از اندازه قلیایی شود، باعث پوسته پوسته شدن پوسن می‌شود و قرمز به نظر خواهد رسید.‌ از طرفی اگر بیش از حد اسیدی شود، احتمال بروز بیماری‌های التهابی مانند اگزما و آکنه را افزایش می‌دهد‌.
  گلاب با PH در سطح ۵.۵، عدم تعادل PH پوست را درست کرده و آن را به عدد طبیعی باز می‌گرداند.
• گلاب به عنوان ضد چروک:
  قرار گرفتن در معرض اشعه های مضر خورشید، اضطراب زندگی روزمره، تغذیه نامناسب، استفاده از محصولات آرایشی شیمیایی و آلودگی‌های موجود در هوا، باعث تسریع روند پیری پوست می‌گردد. این عوامل رادیکال‌های آزاد تولید می‌کنند که به خودی خود باعث آسیب به پوست می‌شود. میزان بالای آنتی اکسیدان‌های موجود در گلاب، رادیکال‌های آزاد تولید شده را خنثی می‌کند و باعث سلامت پوست می‌شود.
• گلاب به عنوان روش درمانی آفتاب سوختگی و جوش:
  گلاب با خاصیت خنک کنندگی و ضد التهابی ای که داراست، باعث از بین رفتن التهاب حاصل از آفتاب سوختگی و جوش می‌شود. فقط کافی است مقداری گلاب خنک را با استفاده از الکل روی پوست مالید یا آن را به سادگی روی پوست اسپری کرد.
• گلاب به عنوان درمان ترک پاشنه پا:
  البته استفاده از گلاب به تنهایی برای ترک پاشنه پا مناسب نیست بلکه باید با گلیسرین همراه باشد. روغن گلیسیرین پوست پا را نرم می‌کند و وجود ویتامین‌هایی مانند ویتامینA، ویتامینC، ویتامین E و ویتامینB3  در گلاب باعث عدم التهاب و ضد عفونی کردن پوست می‌شود. انجام این کار نیز بسیار ساده است. فقط کافی است گلاب و گلیسیرین را به نسبت های مساوی به خوبی با هم ترکیب کرده و ترکیب به دست آمده را هر شب قبل از خواب به پاشنه ی پا مالید. تکرار این عمل تا زمانی که ترک های موجود از بین برود ضروری است.
• نرم و صورتی کردن لب ها با استفاده از گلاب:
  برای نرم و صورتی کردن لب ها بدون استفاده از لوازم آرایشی فقط کافی است مقداری گلاب را پیش از خواب به لب‌ها مالید. برای رنگ بیشتر، میتوان مقداری چغندر را تکه تکه کرد و آن را در مقابل نور خورشید قرار داد تا خشک شود. سپس تکه های خشک شده چغندر را آسیاب کرد و به صورت پودر درآورد و این پودر را آنقدر با گلاب مخلوط کرد تا به شکل خمیر درآید. این خمیر را میتوان هر روز به مقدار لازم روی لب قرار داد و سپس آن را با آب شست تا نتیجه ی حاصل به دست آید.

فواید گلاب برای مو

یکی دیگر از موارد شگفت انگیز گلاب، استفاده از آن برای مراقبت موی و پوست سر است.وجود خواص مرطوب کنندگی و تغذیه کننده ی موجود در گلاب، باعث درخشانی مو می‌شود. همینطور می‌توان از آن به عنوان یک مرطوب کننده قوی استفاده کرد. فقط کافی است بعد از شامپو زدن به مو، یک فنجان گلاب را برای شستشوی نهایی استفاده کرد.در ادامه به خواص گلاب برای مو خواهیم پرداخت.

• درمان عفونت و شوره سر:
  از آن جایی که گلاب دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی و نرم کنندگی است، برای رهایی از شوره سر نیز، می‌توان از این ماده ی شگفت انگیز استفاده کرد. عفونت پوست سر، یکی از مواردی است که می‌توان آن را با گلاب درمان کرد. فقط کافی است مقدار مساوی از گلاب و گلیسیرین را با هم مخلوط کرد. سپس با استفاده از پنبه، این ترکیب را روی پوست سر به مدت ۱۰ دقیقه ماساژ داد‌ و اجازه داد ۳۰ دقیقه روی پوست بماند و بعد از آن پوست را شست و شو داد.
• نرم کنندگی موی سر:
  گلاب به دلیل ویژگی های مرطوب کنندگی که دارد با تغذیه موی سر و بالا رفتن کیفیت مو خواهد شد، برای نرم کردن موی سر توسط گلاب فقط کافیست یک فنجان در شستشوی نهایی بعد از شامپو استفاده کنید.
• تقویت رشد مو با گلاب:
  با توجه به اینکه گلاب غنی از ویتامین‌های A، B3، C و E است می‌تواند به تحریک رشد مو و تقویت ریشه‌ی آن کمک کند. گلاب به بهبود گردش خون بر روی پوست سر کمک کرده و به این ترتیب ریشه‌ی مو را تقویت می‌کند.
• درخشان‌سازی مو با گلاب:
  همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد گلاب دارای ویژگی‌های مرطوب‌کنندگی و تغذیه‌کنندگی است که می‌تواند کیفیت مو را بهبود بخشیده و درخشندگی، نرمی و لطافت را به موها بازگرداند. از امتیازات دیگر گلاب در بهداشت و زیبایی پوست و موی سر می‌توان به قدرت آن در کاهش و کنترل ترشح روغن و چربی‌های پوست سر اشاره کرد که عامل مهمی در حفظ سلامت مو و جلوگیری از ریزش آن محسوب می‌شود.

فواید گلاب برای سلامتی بدن

اما یکی از عوامل بسیار ویژه‌ی در سلامتی تأثیر گلاب بر لاغری و کاهش وزن است.افزایش قدرت هضم و کاهش میزان جذب چربی‌ها از ویژگی‌های این عرق گیاهی است که به لاغری و تناسب اندام کمک می‌کند.

• گلاب و کمک به کاهش اشتهای کاذب:
  چنانچه قبل از صرف وعده‌ی غذایی، چند قاشق گلاب بخورید؛ این مایع، مانند نوشیدنی‌های کافئین‌دار عمل کرده و اشتهای کاذب شما را از بین می‌برد. متخصصان تغذیه بر این باور هستند که باتوجه به اینکه گلاب فاقد کالری اضافی است، جایگزین سالم‌تری به جای نوشیدنی‌های حاوی کافئین است.
• گلاب و دفع مواد زاید بدن:
  گلاب در دفع سموم، مؤثر است و با کمک آن کلسترول مضر، قند خون و مواد زائدی که باعث چاقی می‌شوند، از بدن دفع می‌شوند. بعضی محققان معتقدند، گلاب به‌عنوان داروی گیاهی با تحریک تولید صفرا، هضم چربی‌های مواد غذایی را بهبود می‌بخشد.

کاربردهای آرایشی گلاب

• استفاده از گلاب به عنوان تونر:
  هدف اصلی استفاده از تونر این است که منافذ پوست را از آلودگی و گردوغبار پاکسازی کند‌. معمولا شست و شوی معمولی پوست و استفاده از صابون نمی‌تواند پوست را به طور کامل پاکسازی کند و صابون هم قابلیت این را ندارد که به منافذ پوست نفوذ کند، برای همین تونر می‌تواند وارد منافذ پوستی شده و آلودگی و آثار باقی مانده از لوازم آرایشی مانند کرم پودر و پنکک را به طور کامل خارج کند. گلاب همه این خواص را داراست و میتوان از آن به عنوان یک تونر طبیعی استفاده کرد. گلاب برخلاف تونرهای شیمیایی که ممکن است به مرور زمان پوست را خشک کنند، همچین ضرری ندارد و برای انواع پوست‌ها و بخصوص پوست‌های خیلی حساس مناسب است. گلاب با خاصیت تنظیم PH ، این قابلیت را نیز داراست که پس از پاک کردن پوست از چربی، منافذ پوست را کوچک کند. استفاده مرتب از گلاب باعث جلوگیری از جوش‌های سرسیاه، سرسفید، آکنه و جوش‌های زیر پوستی می‌شود. استفاده از آن نیز بسیار آسان است. فقط کافی است گلاب را به پوست زد و منتظر ماند تا جذب منافذ پوست شود.
• گلاب به عنوان پاک کننده ی آرایش:
  باقی ماندن آرایش روی صورت و پاک نکردن آن برای طولانی مدت باعث خشکی پوست و ایجاد جوش و چین و چروک می‌شود. همچنین در طولانی مدت پوست را تیره و کدر می‌کند‌. برای پاکسازی پوست از این مواد باید از پاک کننده‌های آرایشی استفاده کرد. اما نکته مهم که اغلب نادیده گرفته می‌شود، این ست که این پاک کننده‌ها دارای الکل و مواد شیمیایی هستند که باعث خشکی پوست می‌شوند. علاوه بر این، پاک کننده ها معمولا برای پوست‌های حساس و خشک مناسب نیستند. گلاب می‌تواند جایگزین طبیعی برای پاک کننده‌های شیمیایی باشد که برای انواع پوست نیز مناسب است.
  ترکیب گلاب و یک روغن پایه می‌تواند پاک کننده مناسبی برای مواد آرایشی از پوست و همچنین چشم باشد. برای پاک کردن آرایش با گلاب، کافی است مقداری از آن را با روغن بادام شیرین یا روغن نارگیل به نسبت یک دوم ترکیب کرد. سپس با استفاده از یک پنبه تمیز آن را نرمی روی پوست کشید و ماساژ داد و صورت را پاک کرد. این آرایش پاک کن طبیعی می‌‌تواند مواد آرایشی قوی را بدون آسیب به پوست کاملا پاک کند.

سوالات متداول