گل گاوزبان؛ خواص، فواید و کاربردها

همه ما از مادربزرگ‌ها و مادران خود شنیده‌ایم که خواص گل گاوزبان معجزه می کند و آن را برای هر درد و مشکلی مناسب می‌دانستند. در ایران به فواید گل گاوزبان به عنوان یک گیاه دارویی توجه ویژه‌ای می‌شود. یک گونه خاص از این گیاه که بومی ایران است به نام گل گاوزبان ایرانی در جهان شناخته می‌شود. عموماً برای بهره‌مندی از خواص گل گاوزبان، گل‌ها و برگ‌های آن را خشک کرده و آن را به صورت چای، دم‌نوش و عرق استفاده می‌کنند در طب سنتی از فواید گل گاوزبان برای درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات قلبی، افسردگی، بی‌خوابی و لاغری استفاده می‌شود. از کاربردهای مهم گل گاوزبان برای افزایش سلامتی پوست، مو نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. همچنین می‌توانید فواید گل گاوزبان را برای تصفیه خون، درمان برونشیت، سرماخوردگی، افزایش ادرار، درمان سرفه و تنگی نفس نیز استفاده کرد.

خاستگاه و زیست بوم گل گاوزبان

گیاه Echium amoenum یک گیاه چند ساله بومی منطقه ایران و قفقاز است که به «گل گاوزبان ایرانی» معروف است. این گیاه یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی در طب سنتی ایران برای بیماری‌های عفونی، آنفولانزا و تب است. در ۲۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد می کند و از آن نه تنها در طب سنتی بلکه در آشپزخانه نیز استفاده می‌شود. گیاه گل گاوزبان گیاه بومی ایران و مدیترانه است که این روزها در اروپا نیز کشت می‌شود. جالب است بدانید که گل گاوزبان ایرانی از انواع اروپایی آن بزرگ‌تر است. این گیاه اثرات گوناگونی دارد که با ارزش‌ترین آن‌ها اثرات ضدالتهابی و ضد درد است. همچنین خواص ضد باکتریایی، آنتی‌اکسیدانی و ضدویروسی گل گاوزبان در مقالات مختلف نشان داده شده است و مطالعات فیتوشیمیایی اخیر درباره خواص گل گاوزبان مواد مختلفی با اثر محافظت از نور را نشان داده است. همچنین مطالعات بالینی در مورد گل گاوزبان کاربردهای اثربخشی را در افسردگی و اختلالات اضطرابی نشان داده است.

ارتفاع این گیاه ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است، ساقه شیارداری دارد و دارای خار نیز هست. گل‌ها به رنگ و آبی روشن یا بنفش و ستاره‌ای شکل هستند و میوه آن از چهار عدد دانه قهوه‌ای تشکیل شده است. این گیاه مو دار به گل گاوزبان معروف است و گل‌ها و برگ‌های آن اثرات ضد باکتری دارند. ۴ گونه از آن وجود دارد که این خواص درمانی تنها در مورد آن صادق است. برگ‌های ساده و مخملی گل گاوزبان پوشیده از تارهای خشن است که همین ویژگی چیدن و برداشت آن را کمی سخت و دردناک می کند. این برگ‌ها و گل‌های گل گاوزبان است که دارای خواص درمانی هستند. از جمله خواص گل گاوزبان آرام بخشی، نشاط‌آوری، کاهش ناراحتی، ضدافسردگی، وحشت و اضطراب است که آن را به گیاهی محبوب خانه‌ها تبدیل کرده است. نه تنها می‌توان آن را به صورت دم‌نوش و چای مصرف کرد بلکه سرد نوش آن به صورت مخلوط گل تازه همراه با آب‌لیمو و شکر در تابستان نوشیدنی لذت بخشی است.

خواص گل گاوزبان

برای بهره‌مندی از خواص گل گاوزبان باید بدانید که این گیاه دارویی دارای کالری بسیار کمی است. در واقع هر ۱۰۰ گرم برگ تازه‌ی این گیاه تنها ۲۱ کالری انرژی دارد. گل گاوزبان منبع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئید، آنتو سیانین، اسید گاما لینولئیک، کولین، ویتامین‌هایی مانند ویتامین B و ویتامین C به همراه مواد معدنی چون آهن، کلسیم، پتاسیم، منگنز، مس، روی و منیزیم به شمار می‌رود. علاوه بر آن گل گاوزبان حاوی اسید لینولنیک۱۷-۲۰% (از انواع اسیدهای چرب امگا ۶)، اسید اسکوربیک ( ویتامین C) به میزان ۳۵ میلی‌گرم، ویتامین A و کاروتن (آنتی‌اکسیدان‌های قوی) است. این فواید و خواص گل گاوزبان در درمان انواع بیماری‌ها و افزایش سطح سلامتی کاربرد دارند.

خواص گل گاوزبان برای پوست

از بخش‌های مختلف گیاه گل گاوزبان برای درمان مشکلات پوست و مو استفاده می‌شود. گل گاوزبان گیاه مفیدی است که می‌تواند به صورت طبیعی، وظیفه تقویت پوست و موی شما را به عهده بگیرد. خواص گل گاوزبان تنها در دم‌نوش آن خلاصه نمی‌شود، شما می‌توانید از عصاره برگ و روغن این گیاه نیز برای درمان مشکلات پوستی خود بهره ببرید. فواید گل گاوزبان در برطرف کردن خشکی پوست و ترمیم مو معجزه می کند.

• برطرف‌کننده خشکی پوست:
  از برگ گل گاوزبان عصاره‌ای تولید می‌شود که در رفع خشکی پوست و خارش‌های پوستی مؤثر است . افشره برگ گل گاوزبان، با میزان مساوی از آب را برای برطرف کردن خشکی و خارش پوست می‌توانید روی پوست صورت و بدن بمالید. از این عصاره همچنین برای درمان جوش‌های عصبی پوست، درمان آکنه، کک و مک استفاده می‌شود. جالب است بدانید که گل گاوزبان به عنوان یک مرطوب کننده طبیعی پوست نیز شناخته می‌شود.
•  درمان اگزما:
  روغن گل گاوزبان دارای خواص ضدالتهابی است که ناشی از اسید گاما لینولنیک موجود در خواص گل گاوزبان است. از این رو می‌توان از این خواص گل گاوزبان برای برطرف کردن علائم التهابی پوست مانند قرمزی و خارش مربوط به اگزما استفاده کرد.
•  رفع آکنه و جوش:
  خواص ضدالتهابی موجود در فواید روغن گل گاوزبان همچنین می‌تواند به رفع جوش و آکنه صورت کمک کند.
•  درمان فولیکولیتیس:
  فولیکولیتیس بیماری است که فولیکول مو در اثر عفونت ملتهب می‌شوند. این عارضه عموماً در اثر عفونت باکتریایی یا قارچی روی پوست سر ایجاد می‌شود. خواص ضدالتهابی و ضد میکروبی موجود در گل گاوزبان به کاهش اثرات این بیماری که موجب ریزش موها می‌شود، کمک می کند.

خواص گل گاوزبان برای مو

روغن گل گاوزبان را می‌توانید به پوست سر بمالید. این کار به شما کمک می کند تا از شوره و خارش سر رهایی پیدا کنید. روغن گل گاوزبان به تقویت موهای سر و جلوگیری از ریزش موها نیز نقش دارد.
طریقه و میزان مصرف گل گاوزبان
یکی از بهترین راه‌های بهره بردن از خواص گل گاوزبان استفاده از دم‌نوش آن است. برای دم کردن این گیاه می‌توانید آن را مانند چای با صبر و حوصله دم کنید. در این روش حدود ۲۰ دقیقه زمان نیاز است تا به خوبی دم بکشد. جوشانده گل گاوزبان نیز انتخاب بعدی شما خواهد بود. برای این کار حدود ۵ گرم از گل گیاه را با یک لیوان آب به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و سپس آن را از صافی رد کنید. سرد نوش گل گاوزبان برای روزهای گرم نیز نوشیدنی مطبوعی خواهد بود.

فواید گل گاوزبان برای سلامتی بدن

در خواص گل گاوزبان به میزان بالای اسیدهای چرب امگا ۶ اشاره شده است. امگا ۶ ماده‌ای ضروری برای حفظ عملکرد و سلامت مفاصل و تقویت سیستم ایمنی بدن است. از سویی منابع غنی ویتامین C موجود در خواص گل گاوزبان به کمک سایر آنتی‌اکسیدان‌ها در از بین بردن رادیکال‌های آزاد، تقویت سیستم دفاعی بدن و کاهش خطر بروز برخی بیماری‌ها نقش عمده‌ای دارد. باید بدانید که حذف رادیکال‌های آزاد موجب کاهش ابتلا به بیماری‌ها، کاهش روند پیری و حفظ سلامت کلی بدن می‌شود. همان‌طور که گفته شد گل گاوزبان دارای منابع مهم و غنی از ویتامین A است.

این ویتامین به بدن شما کمک می کند تا خطر ابتلا به سرطان‌های مختلفی مانند ریه و دهان را کاهش دهد. علاوه بر آنچه گفته شد گل گاوزبان ذخیره خوبی از پتاسیم را در اختیارتان قرار می‌دهد. پتاسیم موجود در خواص گل گاوزبان بخش مهمی از سلول‌ها و مایعات بدن را شامل می‌شود که خود به تنهایی عامل مهمی در کنترل فشارخون و تنظیم ضربان قلب است. منگنز نیز از دیگر منابع مهم و یک کوفاکتور که فعال‌کننده‌ی آنزیم بسیار مهمی برای بدن و آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز محسوب می‌شود، از دیگر مواد مهمی است که در گل گاوزبان یافت می‌شود. گل گاوزبان دارای منابع غنی از ویتامین‌های گروه B به خصوص نیاسین است. باید بدانید که نیاسین در کاهش کلسترول مضر خون LDL نقش مهمی را ایفا می کند.
از مزایا و خواص گل گاوزبان می‌توان برای بهبود سطح سلامت کلی بدن استفاده کرد. گل گاوزبان دارای منابع غنی از ویتامین‌ها و مواد مغذی مفید برای بدن است که در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها بسیار مؤثر هستند. فواید گل گاوزبان برای بدن در واقع از همین مواد موجود در آن ناشی می‌شود.

از دیرباز برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و تقویت سیستم ایمنی از خواص گل گاوزبان استفاده می‌شده است. این امر تا حدی در فرهنگ ایرانی رخنه کرده که در اغلب خانه‌های ایرانی این گیاه ارزشمند وجود دارد. ویتامین‌های، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌های ارزشمندی که در این گیاه موجود است به بدن شما کمک می کند تا مواد مورد نیاز خود را تأمین کند. این فواید گل گاوزبان را می‌توان به علت دارا بودن منابع مهمی از اسید‌های چرب امگا، اسیدفولیک، ویتامین، منیزیم و پتاسیم برای بهبود عملکرد اعضای بدن استفاده کرد.

• درمان سرماخوردگی و مشکلات تنفسی:
  یکی از رایج‌ترین مصارف خواص گل گاوزبان در خانواده‌های ایرانی استفاده از آن به عنوان دارویی برای درمان سرماخوردگی است. برای این کار دم‌نوشی ترکیب از گل گاوزبان با کمی لیمو عمانی و عسل تهیه می‌شود. این دم‌نوش در درمان سرماخوردگی، تنگی نفس و گلودرد تأثیرات شگفت‌آوری دارد. سرعت عملکرد این دم‌نوش شما را شگفت زده می کند. همچنین از این دم‌نوش برای کاهش سرفه های روزهای سرد و درمان آن نیز استفاده می‌شود. سرفه‌های مزمن، مشکلات تنفسی و آسم‌های خفیف از جملات مشکلاتی است که می‌توان آن را با استفاده از خواص گل گاوزبان درمان کرد. مخلوطی از دم کرده گیاهان دارویی مانند بابونه، سنبل الطیب و شقایق به همراه گل گاوزبان را برای درمان سرفه‌های خشک می‌توانید میل کنید.
•  رفع عفونت دستگاه ادراری:
  از آنجا که گل گاوزبان دارای مقادیر زیادی از پتاسیم و کلسیم است از این خواص گل گاوزبان می‌توان برای درمان عفونت دستگاه ادراری بهره برد. پتاسیم و کلسیم دو ماده مؤثر در افزایش حجم و میزان ادرار هستند که همین خاصیت به از بین رفتن عفونت با افزایش دفعات ادرار کمک می کند.
• بهبود سلامت کلیه‌ها:
  فواید ادرارآوری که در خواص گل گاوزبان وجود دارد در رفع سموم موجود در کلیه‌ها نقش مهمی را ایفا می کند. افزایش میزان ادرار به کلیه‌ها کمک می کند که مواد زائد موجود درون خود را به راحتی خارج کنند. این عمل همچنین به درمان التهاب و ورم کلیه کمک می کند. برای بهره‌مندی از این خواص می‌توانید دم‌نوش گل گاوزبان را میل کنید. لازم به ذکر است که از این گیاه برای درمان بی‌اختیاری ادرار نیز استفاده می‌شود.
• درمان مشکلات گوارشی و روده:
  جالب است بدانید که از روغن گل گاوزبان برای درمان مشکلات روده‌ای استفاده می‌شود. این روغن موجب افزایش حرکات روده شده و به آن کمک می کند تا سریع‌تر کار خود را انجام دهد. از ین رو توصیه می‌شود افرادی که دچار تنبلی روده (کاهش تحرکات روده‌ای) هستند، گل گاوزبان مصرف کنند.ا جمله خواص گل گاوزبان کاربرد آن به عنوان ماده‌ای ضد باکتری است. طبق تحقیقات نشان داده شده که از خواص ضد باکتری گل گاوزبان می‌توان برای پیشگیری از رشد اچ پیلوری (باکتری عامل زخم معده) در روده استفاده کرد. بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش علائم سندرم روده تحریک‌پذیر از جمله فواید نوشیدن چای گل گاوزبان است.
• پیشگیری و درمان سرطان:
  از آنجا که خواص گل گاوزبان منابع مهمی از منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها است می‌توان آن را به عنوان دارویی ضد سرطان به حساب آورد. طبق تحقیقات انجام شده مصرف گل گاوزبان با درمان و پیشگیری از سرطان‌های مانند پروستات، پستان و کبد رابطه دارد.
• کنترل فشارخون:
  آنتی‌اکسیدان‌های موجود در خواص گل گاوزبان به بهبود گردش خون کمک می‌کنند. این عمل در نهایت می‌تواند در کنترل فشارخون نقش داشته باشد.
•  کنترل دیابت:
  از آنجا که خواص گل گاوزبان تنظیم کننده قند خون هستند می‌توان از آن برای کنترل میزان قند خون در بیماران دیابتی نیز استفاده کرد.
•  پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی:
  گل گاوزبان با توجه به خواصی که در کنترل فشارخون، چربی و قند خون دارد که همگی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری قلبی محسوب می‌شوند می‌تواند در پیشگیری یا درمان بیماری قلبی مؤثر باشد.
• تصفیه‌کننده خون:
  از خواص گل گاوزبان در طب سنتی برای تصفیه کردن خون نیز استفاده می‌شده است.
• درمان سندروم پیش از قاعدگی:
  از آنجا که گل گاوزبان دارای خواص مهم د التهابی و ضد درد طبیعی دارد، مصرف آن می‌تواند در درمان سندروم پیش از قاعدگی و کاهش دردهای احتمالی مفید باشد. همچنین در طب سنتی خواص گل گاوزبان برای تنظیم دوران قاعدگی نیز توصیه می‌شود. بانوان میان‌سال برای کاهش اثرات خلق و خوی مربوط به دوران یائسگی از فواید گل گاوزبان بهره ببرند.
•  تقویت اعصاب و روان:
  یکی از برجسته‌ترین خواص گل گاوزبان، تقویت اعصاب، روان، حواس پنج‌گانه و نشاطی است که به همراه می‌آورد. جالب است بدانید که گل گاوزبان اختلال حواس را نیز درمان می کند. از این گیاه برای درمان استرس، اضطراب و افسردگی نیز استفاده می‌شود. همچنین روغن گل گاوزبان با افزایش و بهبود انتقال امواج عصبی می‌تواند به عنوان ماده‌ای مؤثر برای پیشگیری از آلزایمر محسوب می‌شود.
•  رفع اختلال بیش فعالی:
  خواص گل گاوزبان در تقویت حواس پنج‌گانه موجب تمرکز بیشتر می‌شود. این خاصیت به مبتلایان بیش فعالی کمک می کند تا تمرکز و هوشیاری مورد نیاز را به دست آورند.
• کاهش علائم بیماری ام اس:
  اسپاسم عضلانی و بی‌حسی اندام‌ها یکی از بزرگ‌ترین عوارض بیماری ام اس است که می‌توان با مصرف خواص گل گاوزبان میزان آن را کاهش داد.
• درمان بی‌خوابی:
  خواص آرامش بخشی و تقویت کننده اعصاب موجود در گل گاوزبان به بهبود کیفیت خواب و تنظیم آن کمک می‌کند. اگر از بی‌خوابی رنج می‌برید بهتر است دم‌نوش گل گاوزبان را امتحان کنید.
• درمان وسواس:
  عصاره آبی موجود در خواص گل گاوزبان طبق تحقیقات می‌تواند دارویی مؤثر برای درمان اختلال وسواس باشد. علاوه بر آن با مصرف دم‌نوش گل گاوزبان از خواص تقویت کننده اعصاب و روان آن نیز بهره می‌برید.
• بیماری‌های دهان:
  برگ‌های تازه گل گاوزبان با خواص آنتی باکتریالی که دارند جوش‌های چرکی دهان ، برفک و حتی سستی دندان را درمان می کند. همچنین با توجه به طبع گاو گل زبان از آن برای رفع حرارت دهان نیز استفاده می‌شود.
• ترک اعتیاد به الکل:
  سرکوب برخی پیام‌رسان‌های عصبی از طریق خواص گل گاوزبان اشتهای فرد برای نوشیدن الکل را از بین می‌برد.
• بهبود سلامت استخوان‌ها:
  کلسیم بالای موجود در خواص گل گاوزبان ماده‌ای مهم برای سلامت و استحکام استخوان‌ها است. به خصوص در میان‌سالی که افراد اغلب دچار پوکی استخوان می‌شوند، می‌توانید از این دم‌نوش برای پیشگیری از پوکی استخوان بهره ببرید.
• ضد حساسیت و روماتیسم:
  گل گاوزبان دارای آلکوالویید است که از این خاصیت می‌توان به عنوان دارویی برای رفع و درمان حساسیت، روماتیسم و التهاب استفاده کرد. این خواص گل گاوزبان برای کاهش تورم و درد مفاصل بیماران آرتریت روماتوئید و کاهش اثرات این بیماری نیز استفاده می‌شود.

سؤالات متداول